भ्रष्टाचार विरुद्ध संघर्ष: पारदर्शी र उत्तरदायी सरकारको आवश्यकता
भ्रष्टाचार कुनै पनि समाजको विकासका लागि सबैभन्दा ठूलो बाधा हो। जब सरकारी निकायहरू, नेताहरू, वा प्रशासनिक अधिकारीहरू स्वार्थी प्रवृत्तिमा फस्छन्, तब जनताले राम्रो सेवा पाउन सक्दैनन्, देशको आर्थिक वृद्धिदर घट्छ, र नागरिकहरूको सरकारप्रतिको विश्वास गुम्छ।
नेपाल जस्तो विकासशील देशका लागि भ्रष्टाचार एउटा गम्भीर समस्या हो। भ्रष्टाचारले हाम्रो शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगार, न्यायपालिका, र सार्वजनिक सेवाहरूमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्छ। यस लेखमा, हामी भ्रष्टाचारको प्रभाव, यसको कारणहरू, र पारदर्शी तथा उत्तरदायी सरकार निर्माणका उपायहरूको चर्चा गर्नेछौं।
भ्रष्टाचारको प्रभाव
भ्रष्टाचार केवल आर्थिक समस्या मात्र होइन, यसले समाजको नैतिक आधारलाई कमजोर बनाउँछ। भ्रष्टाचारका केही मुख्य प्रभावहरू निम्न छन्:
१. आर्थिक विकासमा अवरोध
भ्रष्टाचारको कारण देशका स्रोतसाधनहरूको दुरुपयोग हुन्छ। ठूला ठेक्काहरूमा अनियमितता, सार्वजनिक खर्चको अपचलन, र कर छलजस्ता कार्यहरूले अर्थतन्त्रलाई कमजोर बनाउँछ।
२. गरिबी र असमानता वृद्धि
भ्रष्टाचारले धनी र गरिबबीचको खाडललाई अझ चौडा बनाउँछ। जसले बढी पैसा दिन सक्छ, उसले राम्रो सेवा पाउँछ, जबकि निम्न वर्गका नागरिकहरू आधारभूत सेवाबाट समेत बञ्चित हुन्छन्।
३. सार्वजनिक सेवाको गुणस्तरमा गिरावट
स्वास्थ्य, शिक्षा, यातायात, र अन्य सार्वजनिक सेवाहरूमा भ्रष्टाचार हुँदा गुणस्तर खस्कन्छ। उदाहरणका लागि, यदि अस्पतालहरूमा औषधि खरिद गर्दा भ्रष्टाचार भयो भने, बिरामीहरूले गुणस्तरीय उपचार पाउन सक्दैनन्।
४. कानूनी राज्यको कमजोर प्रभाव
यदि न्यायालय तथा कानूनी निकायहरू भ्रष्ट छन् भने, अपराधीहरूले सजाय पाउँदैनन् र कानूनी शासन कमजोर हुन्छ। यसले भ्रष्टाचारलाई अझ बढी बढावा दिन्छ।
५. सरकारप्रति जनताको अविश्वास
जब नागरिकहरूले सरकारलाई भ्रष्ट देख्छन्, उनीहरूको लोकतन्त्रमा विश्वास कम हुँदै जान्छ। यसले अस्थिरता निम्त्याउँछ र जनताले वैकल्पिक बाटो खोज्न थाल्छन्।
भ्रष्टाचारका मुख्य कारणहरू
भ्रष्टाचार एकाएक उत्पन्न हुँदैन। यसका केही मुख्य कारणहरू निम्न छन्:
🔴 दण्डहीनता (Impunity) – जब भ्रष्टाचारमा संलग्न व्यक्तिहरूलाई कानूनी कारबाही हुँदैन, तब यो झन् मौलाउँदै जान्छ।
🔴 कमजोर कानूनी संरचना – यदि कानूनी संरचना बलियो छैन भने, भ्रष्ट व्यक्तिहरू सजिलै उम्कन सक्छन्।
🔴 राजनीतिक प्रभाव – जब सरकारका उच्च पदस्थ व्यक्तिहरू नै भ्रष्टाचारमा संलग्न हुन्छन्, तब प्रशासनिक सुधार गर्न गाह्रो हुन्छ।
🔴 सामाजिक स्वीकार्यता – जब समाजमा ‘घूस खाएर काम गरिन्छ’ भन्ने मानसिकता विकसित हुन्छ, भ्रष्टाचार सामान्य बनिन्छ।
🔴 आर्थिक असमानता – जब जनताको आधारभूत आवश्यकताहरू पूरा हुँदैनन्, उनीहरू भ्रष्टाचारमा संलग्न हुन बाध्य हुन्छन्।
पारदर्शी र उत्तरदायी सरकार निर्माणका उपायहरू
भ्रष्टाचार अन्त्य गर्न, सरकार पारदर्शी, उत्तरदायी, र जनउत्तरदायी हुनुपर्छ। यसका लागि केही मुख्य रणनीतिहरू निम्न छन्:
१. कानूनी सुधार र कडा कारबाही
✅ भ्रष्टाचार विरोधी ऐनलाई प्रभावकारी बनाउने।
✅ ठूला घोटालामा संलग्न व्यक्तिहरूलाई सार्वजनिक रूपमा कारबाही गर्ने।
✅ सरकारी ठेक्काहरू पारदर्शी प्रक्रियाबाट प्रदान गर्ने।
२. डिजिटल प्रशासन (E-Governance)
✅ सरकारी सेवा अनलाइन प्रणालीमार्फत प्रदान गर्ने।
✅ डिजिटल भुक्तानी प्रणालीलाई प्रोत्साहन गर्ने।
✅ नागरिकहरूले सरकारी खर्च ट्र्याक गर्न सक्ने प्रणाली विकास गर्ने।
३. नागरिक सहभागिता र सूचना प्रवाह
✅ सूचना तथा प्रविधिको प्रयोग गरी जनतालाई सरकारी गतिविधिबारे जानकारी दिने।
✅ जनता स्वयं भ्रष्टाचारविरोधी अभियानमा सहभागी हुने वातावरण बनाउने।
✅ "Right to Information (RTI)" कानुनलाई अझ प्रभावकारी बनाउने।
४. स्वतन्त्र न्यायपालिका र सञ्चारमाध्यमको भूमिका
✅ स्वतन्त्र न्यायपालिका सुनिश्चित गर्ने।
✅ सञ्चारमाध्यमहरूलाई निर्भीक रूपमा भ्रष्टाचार उजागर गर्ने स्वतन्त्रता दिने।
✅ घूसखोरी र अनियमितता उजागर गर्ने पत्रकारहरूलाई संरक्षण दिने।
५. शिक्षा र नैतिक मूल्यहरू प्रवर्द्धन
✅ विद्यालयस्तरबाट नैतिक शिक्षा अनिवार्य गर्ने।
✅ युवा पुस्तालाई इमानदारी र निष्ठाका लागि प्रशिक्षण दिने।
✅ "No Corruption" अभियान सञ्चालन गर्ने।
के नागरिकहरूले भ्रष्टाचार विरुद्ध लड्न सक्छन्?
सरकार मात्र होइन, नागरिकहरूको भूमिका पनि भ्रष्टाचार अन्त्य गर्न महत्त्वपूर्ण छ। जनताले गर्न सक्ने केही महत्त्वपूर्ण कार्यहरू:
✔ भ्रष्टाचार देख्दा रिपोर्ट गर्ने।
✔ घूस दिन्न, घूस खान दिन्न भन्ने प्रतिबद्धता राख्ने।
✔ निष्पक्ष मिडियालाई समर्थन गर्ने।
✔ पारदर्शी नेताहरूलाई मतदान गर्ने।
✔ सरकारी नीतिहरू ट्र्याक गर्ने।
निष्कर्ष
भ्रष्टाचार एक गहिरो सामाजिक समस्या हो, जसले सरकार र जनताको सम्बन्धलाई कमजोर बनाउँछ। यदि हामी पारदर्शी र उत्तरदायी सरकार बनाउन चाहन्छौं भने, सरकार, नागरिक समाज, सञ्चारमाध्यम, र न्यायालय सबै मिलेर काम गर्नुपर्छ।
🚀 अब समय आएको छ—भ्रष्टाचारमुक्त नेपाल निर्माण गर्ने!
